چکیده:
مقالهی حاضر به منظور بررسی ریشهشناسی واژهی هرموز(نام بندری)و هرمز(نام خاص)نوشته شده است.پرکاربرد بودن این دو کلمه و حضور پیوستهی آنها در زبان معیار،این تصور را به ذهن متبادر میکند که فقط شکل نوشتاری این دو کلمه با یکدیگر تفاوت دارد،اما با بررسیهای ریشهشناسانه و جستجو در متون مختلف مشخص میشود که تفاوت ایندو کلمه به مراتب بیشتر است و اصولا دو نوع اشتقاق برای آنها میتوان در نظر گرفت.
خلاصه ماشینی:
"و نقل قول دیگری که به لحاظ زمان کمی متفاوت است: «در حدود سال 107 هجری قمری به علت حملهی مغولان جغتایی(996-007 هـ-ق)میر بهاء الدین ایاز،پانزدهمین امیر هرموز،از آن بندر با تمام اهالی به جزیرهی جرون منتقل شد و اسم آن جزیره را به یادگار وطن قدیم خویش به هرموز تبدیل کرد و در آنجا شهری تازه بنا نهاد.
این سه نظریه هرکدام به نحوی هرموز را ریشهشناسی کردهاند و در جزء دوم همگی متفق القول هستند بر اینکه جزء دوم،یعنی مغ-موغ-موز یا موج،به معنی درخت خرماست و در باز جستی که در متون و فرهنگهای پیش و پس از اسلام کردهایم،این نظریه قطعیتر شده است: نخل خرما mu?Y?]DKRA>dgl<N:mux[ (مکنزی،1791،65).
با توجه به این نکته که در غرب بندر لنگه نیز قطعهای از ساحل نام«موغستان»داشته که امروز بندر«مغو»بازماندهی آن است،اما هور به معنی خور یا خلیج و لنگرگاه نیست و در زبانهای جنوب ایران و سواحل خلیج فارس بر آبادیهای باقیمانده، بهطور مثال،هرومود(آبادی بین بندر عباس و لار)و هرم(آبادی در بلوک هرم و کاریان لارستان)و هرموند(نام چند آبادی در کنار چشمهی آب گرم در جنوب ایران)و امثال آن و هرم و هرمو،هرمود،هرمودر،هرموذر و هرموز به معنی جای گرم،یا آب گرم و آفتاب درخشان و اینگونه ریشههاست که در تمام نواحی و آبادیهای جنوب مصداق دارد.
علت اینکه بخش آغازی کلمهی هرموز را با تعریفهای فوق منطبق نمیدانیم،این است که در مناطق دیگری و کاملا دور از دریا قریهها، ولایات و شهرهایی وجود دارد که با همین جزء ساخته شده و یا درست همین کلمه یا با تفاوت آوایی اندک شبیه به این کلمه است."