چکیده:
تعریف، ابعاد و جنبههای گوناگونی دارد؛ چراکه برآیند کنش و واکنشهای اندیشه انسانی است. در بررسی روایات امام رضا علیه السلام گزارههایی دیده میشود که با تعریف منطقی همخوانی دارد. تفاوت تعریف در بیانات آن حضرت با تعریف ارسطویی، اهمیت پرداختن به آن را دوچندان میکند. امام علیه السلام، روشهای گوناگونی را برای تعریف بهکار برده است که این روشها در چارچوب یک شبکه، با یکدیگر داد و ستد میکنند و هر یک از این روشها جایگاه ویژهای در تعریف دارند. اکنون پرسش اصلی این پژوهش آن است که نظام تعریف در منظومه روایی رضوی برپایه چه دستگاه مفاهمهای است؟
دشواریهای منطقدانان در منطق تعریف، نگارنده را برآن داشت تا به این تحقیق بپردازد. دستاورد این پژوهش، رویکردی نو به منطق تعریف، با توجه به تفکر سیستمی است. این نگرش به تعریف، سبب شده است مبحث تصورات و تصدیقات به صورت شبکهای دیده شوند و با یکدیگر پیوند ایجاد کنند. نگاه سیستمی به تعریف، با فلسفه اسلامی و بهطور خاص حکمت متعالیه همخوان و هماهنگ است.
این نوشتار، تحقیقی بنیادین است که با راهبرد توصیفی ـ تحلیلی، رویکرد تفکر نقدی و برپایه مطالعات کتابخانهای انجام شده است.
خلاصه ماشینی:
چه بسا افرادی که سالها در این دنیا زندگی میکنند و به علت سرگرم شدن به کارهای روزمره و بهویژه غرق شدن در ظواهر زندگی و لذتهای مادی و آرامش دروغین از شناخت معارف الهی بازمانده و در مقابل، وارستگانی هستند که با بعد متعالی حیات آشنا شدهاند؛ آنها توانستهاند در پرتو تحصیل کمال دریچهای از عالم بالا به روی خود بگشایند و با معنویات آشنا شوند و امام( براساس گستره وجودی آنها حقایق را بیان کردند؛ برای نمونه، در روایات گوناگون، باور به لااله الا الله،<EndNote No="48" Text=" «إن أصل الدین و دعامته قول لا إله إلا الله» (کوفی، 1410، ص397).
این مرحله در کلام امام به این صورت بیان شده است: «هتک الستر لغلبه السر»؛ حقیقت، پاره شدن پرده ظاهربینی و نفوذ به عمق هستی به واسطه دستیابی به سرچشمههاست که بعد از مرحله نفی محسوسات و موهومات است و نسبت به آن دو، شناختی بالاتر است؛ اما با توجه به شناختهای بعدی آن را شناخت اجمالی مینامیم.
شناخت بر اساس علت<EndNote No="63" Text=" مرحله شناخت براساس علت، برداشت نگارنده از این کلام امام است: «نور یشرق من صبح الازل، فتلوح علی هیاکل التوحید آثاره»؛ حقیقت نوری است که از سرچشمه بینهایت وجود خداوند تجلی میکند و وحدت را بر تمام موجودات میگستراند.
"/> این مرحله، از معلول عبور کرده و به مرحله علت رسیده و حقیقت را از سرچشمه هستی میشناسد؛ چنانچه امام علی( در تعریف حقیقت میفرمایند: «نور یشرق من صبح الازل، فتلوح علی هیاکل التوحید آثاره» (خوانساری، بیتا، ج۶، ص۶۲؛ سبزواری، بیتا، ص۱۳۱)؛ حقیقت نوری است که از سرچشمه بینهایت وجود خداوند تجلی میکند و وحدت را بر تمام موجودات میگستراند.