چکیده:
مقتل الحسین موجود در کتاب الهدایة الکبری از مقاتل قدیمی شیعی است که در قرن چهارم نوشته شده است. بخشی از احادیث این کتاب، از روایاتی است که دستاویز کتب غالیانهای شد که از قرن دهم به بعد رواج یافت و بر افکار شیعه در سدههای بعد تأثیر گذاشت. خصیبی پنج روایت مفصل نقل کرده که ــ اگرچه در قالب یک مقتل جامع نمیگنجد ــ بیشتر بیانگر تصرف بیقید و شرط امام در نظام هستی و نیز علم غیب نامحدود و مطلق ایشان است. روایات او در مورد امام حسین (ع) و روز عاشورا ضمن اینکه دارای اضطراب متنی است، در برخی موارد با وقایع مسلّم تاریخی ناسازگاری دارد و در مواردی نیز بر شأن امام معصوم (ع) خدشه وارد کرده است. مقتل او در برخی از مطالبِ مربوط به جریان عاشورا، مخاطب را در موطن تأمل و تردید میافکند و حتی در برخی موارد، شیعه را متأثر از اعتقاداتی خاص معرفی میکند، تا جایی که برخی از معاندان بر همین اساس، شیعیان را پیرو عقاید خرافی و بدون مبنا دانستهاند. این مقاله میکوشد با بررسی جامع تکتک گزارههای این کتاب به برخی از این هجمههای تحریفی اشاره کند و نیز مطالب تاریخی و روایی آن را ــ که عمدهترین مباحث مورد تردید و دقت در این مقتل است ــ مورد ارزیابی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
در پاسخ میتوان گفت که اگر بنا باشد که با وجود چند روایت ضعیف حکم شود که برای مشروعیت به مسلک خویش کتاب را تحریف کردهاند، باید تمام روایات کتبی که چنین روایاتی در آنها یافت میشود را منتسب به غالیان دانست و کتبی چون کافی و بصائر الدرجات نیز از این حکم مستثنا نخواهند بود؛ از این رو چنین احتمالاتی صحیح و قابل استناد نیستند.
سال شهادت امام حسین (ع) خصیبی همچون برخی (خطیب بغدادی، 1417: 1/152؛ ابنعساکر، 1415: 14/247)، سال شهادت امام حسین (ع) را 60 هجری میداند (خصیبی، 1419: 201)، در حالی که در بیشتر منابع، سال شهادت امام 61 هجری معرفی شده است (ابنسعد، 1414: خامسة1/474؛ دینوری، 1368: 253؛ خلیفه، 1415: 143؛ بلاذری، 1397: 3/219؛ کلینی، 1388: 1/463؛ مسعودی، 1426: 166؛ طبری، 1387: 5/400؛ مفید، 1413الف: 2/133؛ مغربی، 1409: 3/245؛ مقدسی، بیتا: 6/12).
اضطراب در نقل متن حدیث روایات مشابه این حدیث در بسیاری از منابع اهل سنت (ابنسعد، 1414: خامسة1/427؛ ابنعساکر، 1414: 247ـ262؛ ابناثیر، 1385: 4/93؛ ابنکثیر، 1422: 6/230؛ بیهقی، 1405: 6/468؛ صالحی شامی، 1414: 10/154؛ ذهبی، 1410: 5/17) و شیعه (مثلا یعقوبی، بیتا: 2/245؛ ابناعثم، 1411: 4/324؛ ابنقولویه، 356: 60؛ صدوق، 1376: 140؛ همو، 1414: 314؛ مسعودی، 1426: 165؛ شامی، 1420: 535؛ حسینی موسوی، 1418: 2/112) نقل شده است؛ اما این نقلها علاوه بر تفاوت ظاهری و نقلی با یکدیگر ــ به سان روایات شیعی که تقریبا شبیه به هماند ــ تناقضهای بسیاری دارند که میتوان مصادیق اضطراب در متن آنها را چنین دستهبندی کرد: 1.