چکیده:
کتاب هفت اصل تزیینی هنر ایران که به بازنمایی اصول مرسوم در مبانی هنرهای سنتی ایران پس از اسلام میپردازد، کتابی است که توسط نشر پیکره در تابستان سال ۱۳۹۳در ۱۵۰۰نسخه به چاپ رسید و وارد بازار شد. این کتاب را استاد دکتر یعقوب آژند به نگارش درآورده و مشتمل بر مباحثی است که در ۹فصل، در ۲۰۶ صفحه، و با ارائه ۱۳۰تصویر رنگی و سیاهوسفید، اصول هفتگانه نقاشی ایرانی را بهتفکیک مورد بررسی قرار میدهد. مباحث ارائهشده در این کتاب بیانگر اصول معین و مشخص بهکارگرفتهشده در مبانی تصویری هنرهای سنتی ایران، و بهتعبیری هنر اسلامی است که ساختاری جداییناپذیر از آن به حساب میآید. بخش غالب مباحث و مطالب مطرح شده در این کتاب ایدهای نو به خواننده نمیدهد بلکه در بردارنده مطالبی برگرفتهشده از مجموع مقالات و کتابهای به نگارش در آمده توسط مولف طی سالهای متمادی است.به نظر میرسد تفاوت این کتاب با سایر مباحث مولف در آن است که در اینجا همه اصول هفتگانه یکجا معرفی و مورد بررسی قرار گرفته است و این امکان به پژوهشگران و دانشجویان داده شده تا بتوانند با این اصول که بار مفهوم تزیینی را به نقاشی سنتی ما بخشیده است در یک مجموعه، همچون دایرةالمعارفی کوچک، آشنا شوند
خلاصه ماشینی:
■ تصویر شماره ٢ نمونهای از گرهسازی با نقوش اسلیمی و خطایی هفت وجه تزیینگرایی که در ساختار هنرهای سنتی ایران و مبانی شکلگیری آن مورد توجه است و در این کتاب نیز از آن نام برده میشود عبارتاند از: اصل اسلیمی، اصل ختایی، اصل فرنگی، فصالی و نیلوفر، اصل ابر، اصل واق، و اصل بند رومی و گره چینی (تصویر ۳)؛ که صادقیبیگ در باب آموزش اصول نقاشی (صورتگری) آورده است: ز نقاشی چوخواهی کام یابی گشایم بر تو از هرسوی بابی اگر امداد طبعت کارسازاست تصرف را در او دست دراز است ولی جز هفت نبود اصل این کار چه گویم زان که دارد فرع بسیار چنین کرد اوستادم رهنمایی که هست «اسلیمی» و دیگر «خطایی» ز «ابر» و «واق» اگر آگاه باشی چو «نیلوفر» «فرنگی» خواه باشی مکن از «بند رومی» هم فراموش کند چون اسم هریک جای در گوش چو اصل کار دانستی در این کار نگردد بر تو فرع کار دشوار (صادقیبیگ، ١٣٧٢، ٣٤٨) همانطور که پیشتر اشاره شد، آژند چهار متن را برمی شمرد «که از اصول هفتگانۀ هنر ایران، بهویژه هنر نقاشی، صحبت کردهاند.
۳۹) نویدی در مثنوی روضة الصفات در خصوص این هفت اصل میگوید: نقش به هفت اصل در او فصل و وصل همچو سپهری است در او هفت اصل رونق اسلامی و اسلامیان کرده خطاهای فرنگی عیان (نویدی، ١٩٧٤، ٥٠) در صفحات ۴۰و ۴۱کتاب توضیحاتی در باب این هفت اصل میخوانیم: قطبالدین محمد قصهخوان با استفاده از اطلاعات نویدی شیرازی و منابع دیگر در سال ٩٦٩هجری مرقعی برای شاهتهماسب فراهم کرد و در دیباچهای که بدان نگاشت، علاوه بر اطلاعات نویدی از مطلب دوستمحمد هروی هم در دیباچۀ مرقع بهراممیرزا بهره جست، از هفت اصل نقاشی یاد کرد؛ یعنی اسلامی، خطایی (ختایی)، فرنگی، فصالی، ابر، واق و گره (صادقیبیگ، ١٣٧٢، ٢٨٥)؛ قاضی احمد در صحبت از هفت اصل هنر ایران مینویسد: همچنان که در خط شش قلم اصل است.