چکیده:
اینک هزار سال از زندگی پر برکت عالم شیعی، استوانهی علم و تقوا، شریف مرتضی علم الهدی، میگذرد؛ وی یکی از بزرگترین متکلّمان و فقهای مدرسه و مکتب بغداد است که در علوم مختلف، صاحب سبک و قلم بود و در برخی علوم حتّی مبدع نیز محسوب میشود. زعامت شیعه، ابتدا با شیخ مفید، سپس با سیّد مرتضی، و پس از او نیز به مبرزترین شاگردش، شیخ طوسی میرسد. همین حلقهی میانی بودن سیّد، اثرات خاصّی را بر هر دو استاد و شاگرد داشته است. برای نمونه، میتوان به مبحث فقه مقارن یا فقه الخلاف اشاره داشت. نوشتار حاضر، در پی آن است تا تلاش سیّد را در نگارش فقه مقارن را به تصویر بکشد. فقه مقارن، دانشی است که با توجه به دیدگاه مذاهب مختلف و تضارب آراء ایشان، در پی دریافتی صحیح از احکام شرعی است. در اینکه اولین نویسندهی فقه مقارن شیعه چه کسی است؟ اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی سیّد مرتضی را به عنوان اولین نویسندهی فقه مقارن میشناسند؛ ولی دیدگاههای معارض، این نظریه نیز کم نیستند. در این مقال به دو اثر، یعنی الانتصار فی انفرادات الامامیة و کتاب مسائل الناصریات نوشتهی سیّد مرتضی، پرداخته شده و به ویژگیهای این دو اثر، تا حدّ میسور، اشاره گردیده است.
خلاصه ماشینی:
سید مرتضی علم الهدی(ره) و ایدهنگاری فقه مقارن محمد معینیفر(<FootNote No="277" Text=" پژوهشگر و دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب ـ قم، mohagegkaraki@yahoo.
در این مقال به دو اثر، یعنی الانتصار فی انفرادات الامامیة و کتاب مسائل الناصریات نوشتهی سید مرتضی، پرداخته شده و به ویژگیهای این دو اثر، تا حد میسور، اشاره گردیده است.
، و نکتهی قابل تأمل اینکه با توجه به ویژگیهای مذکور، شاید نظر کسانی که الاعلام را در شمارش اولین کتب فقه مقارن نمیآورند، این باشد که کتاب تمامی اجزاء ابواب فقهی را شامل نیست و دلایل همهی احکام نیز بیان نشده است (رک.
"/>) البته سید مرتضی نیز خود را اولین کسی میداند که در فن فقه مقارن کتاب نوشته است که در ادامه توضیح داده میشود.
خود سید مرتضی، قائل است که وی اولین شخصی است که به نگاشتن این سبک (فقه مقارن) دست به قلم برده است: «ها أنا ذا مبتدئا بذلک و معتمدا من الإیجاز و الاختصار ما لا یخل بمهم»؛(<FootNote No="287" Text=" الشریف المرتضی، مسائل الناصریات، مقدمه.
ب. نقل قول صحابه و تابعین هم در این کتاب موجود است و مضافا بر آن، نظر ائمهی دیگر مذاهب و اصحابشان را هم ذکر کرده است، مانند قول اهل سنت به جواز بیع ام ولد، که روایت شده است فقهای خلافی،(<FootNote No="288" Text=" یعنی فقهائی که به مسائل اختلافی مذاهب مختلف اشراف داشته باشند.
"/>) و به نظر میرسد کتاب الناصریات، در حدود 415ق در بغداد نگاشته شده است(<FootNote No="301" Text=" درایتی، مصطفی، فهرستواره دستنوشتهای ایران (دنا)، ج9، ص498.