چکیده:
تاریخ فعالیتهای هنری و فرهنگی و علمی شهرهای قدیم ایران به درستی شناخته شده است و دراینباره اطلاع زیادی در دست نداریم. برای بررسی وضع فرهنگی هر شهر در هر دورهء خاص،لازم است که هم شخصیتهای علمی و ادبی و هنری شهر را بشناسیم و هم آثار ایشان را. از جمله هنرها یا صنایعی که در شناخت وضعیت فرهنگی شهر مؤثر بوده است هنر کتابپردازی در هر شهر.از تهیهء کاغذ گرفته تا کتابت و تذهیب و جلدسازی و صحافی است و بهترین و موثقترین راه برای شناخت صنعت کتاب هم بررسی انجامهء نسخههای کتابت شده در آن شهر است. در این مقاله مؤلف به بررسی شش مجموعهء خطی که براساس انجامهء نسخه در شهرها و مناطفی مختلف چون آذربایجان و شیراز و اصفهان کتابت شدهاند و موضوع مندرجات آنها نیز عمدة فلسفه و کلام و عرفان و علوم ریاضی و هیأت و غیره است.میپردازد.این نمونهها تا حدودی سیر فلسفه و علوم عقلی را در شهرهای غرب ایران از قرن ششم به بعد نشان میدهد. برایناساس در قرنهای هفتم و هشتم هجری-مرکز فلسفه و علوم عقلی در آذربایجان،بخصوص مراغه و تبریز بود و سپس در قرن نهم تا اواسط قرن دهم هجری،شیراز و پس از آن اصفهان این مرکزیت را پیدا کردند.
خلاصه ماشینی:
"در این مقاله مؤلف به بررسی شش مجموعهء خطی که براساس انجامهء نسخه در شهرها و مناطفی مختلف چون آذربایجان و شیراز و اصفهان کتابت شدهاند و موضوع مندرجات آنها نیز عمدة فلسفه و کلام و عرفان و علوم ریاضی و هیأت و غیره است.
همانطور که اطلاعاتی از قبیل عنوان و نام نویسنده و محل نشر و تاریخ نشر و نام ناشر و نام چاپخانه و صحافی و کسان دیگری که در پدید آمدن کتاب نقش داشتهاند در صفحهء حقوق میآید،در نسخههای خطی نیز کاتب معمولا این قبیل اطلاعات را در انتهای کتاب (یا در مورد مجموعهها گاه هم در انتهای هر رساله و کتاب و هم در انتهای کل مجموعه)ذکر میکرده است.
3این مجموعهء خطی (تصویر 2)بهطور قطع یکی از اسناد مهم برای شناخت تاریخ علم و وضع علمی تبریز در نیمهء دوم قرن هفتم است،عصری که تبریز در اوج فعالیتهای فرهنگی خود به سر میبرده است.
نمونههایی که در اینجا معرفی کردیم مجموعههایی بود که در شهرها و مناطق مختلفی چون آذربایجان و شیراز و اصفهان تهیه شده است و موضوع مندرجات آنها نیز عمدة فلسفه و کلام و عرفان و علوم ریاضی و هیأت و غیره بود.
8البته،ما برای این که اطلاع دقیقتر و بهتری از نوع کتابها و نویسندگانی پیدا کنیم که در این دورهها در این شهرها مطرح بودهاند،باید تحقیق وسیعتری در فهرستهای نسخههای خطی به عمل آوریم و از آن مهمتر خود مجموعهها را،مجموعههایی که در انجامهء آنها محل کتابت ذکر شده باشد،به دقت ملاحظه و بررسی کنیم."