چکیده:
زنان در طول تاریخ علم هرگز جایگاهی برابر با مردان نیافتهاند. مطالعهی تاریخ مشارکت و نقش زنان در علم در ایران و غرب نشان میدهد که تمایز چندانی میان جایگاه زنان در علم تا دهههای پایانی قرن نوزدهم میان زنان ایرانی و اروپایی وجود نداشته است. در تاریخچهی هر دو، آموزش زنان با توجه به نقشهای خانگی و فضیلتهای اخلاقی پیشامدرن زنانه صورت میگرفته است. تنها در اوایل قرن بیستم است که آموزش آکادمیک زنان در اروپا از ایران پیشی میگیرد. در دوران معاصر نیز، جایگاه زنان چه در اروپا و چه در ایران همچنان در مقام فرودستتری نسبت به مردان قرار دارد. بررسی پیشینهی تحقیق نشان میدهد ورود زنان به دانشگاه، چه در مقاطع پایین و چه در مقاطع بالای تحصیل مانند دورهی کارشناسی ارشد و دکتری در ایران، تفاوت چندانی با اروپا ندارد. ریزش زنان در نردبان ترقی و رسیدن به موفقیتهای علمی، چه در ایران و چه در غرب بسیار بیش از مردان است؛ اما تفاوت محسوسی در کمیت ریزش و قرارگیری آنان در موقعیتهای علمی (مانند عضویت هیات علمی، عضویت در نهادهای علمی و بنیادهای نخبگان) و جایگاههای مدیریتی مشاهده میشود. نظریههای جامعهشناختی به دو عامل مشارکت زنان و ممانعت بیرونی در تبیین جایگاه زنان در علم پرداختهاند. به نظر میرسد که از بین بردن شکاف جنسیتی در پرکردن جایگاههای علمی، به بهترین نحو با استفاده از نظریههای مبتنی بر ممانعت و اعمال سیاستهای برابریگرایانه در نهادهای علمی و آموزشی امکانپذیر است
خلاصه ماشینی:
مطالعهی حاضر با اتخاذ رویکردی تاریخی، تلاش مینماید با نگاهی به تاریخچهی حضور زنان در علم در ایران و غرب و مقایسهی این دو، تصویری از چهرهی زن مسلمان ایرانی در نظام علمی ـ دانشگاهی به تصویر کشد و با تلخیص و تلفیق مطالعات gender Tamboukou انجام شده، چشماندازی کلی از مطالعات انجام شده در زمینهی جایگاه و نقش زنان ایرانی مسلمان در علم را ارائه دهد.
جانعلیزاده (1386)، با نشان داده است که تفاوتهای فاحشی میان حضور زنان و مردان در این نهادها وجود دارد؛ طوری که تنها 10 درصد از اعضای پیوستهی 20 فرهنگستان علوم در 20 کشور جهان را زنان تشکیل میدهند و این رقم در بنیاد جایزهی نوبل به 4/4 درصد تقلیل مییابد (جانعلیزاده، 1386: 196).
جدول 2: ترکیب جنسیتی اساتید هیأت علمی دانشگاههای هشت استان کشور ایران 1387 ردیف استان جمعیت کل اساتید جمعیت زنان درصد زنان 1 مازندران 343 15 3/4% 2 آذربایجان 814 51 2/6% 3 گیلان 392 28 1/7% 4 اصفهان 1214 90 4/7% 5 همدان 311 27 6/8% 6 خوزستان 601 64 6/10% 7 تهران 4921 524 6/10% 8 فارس 654 74 3/11% منبع: جواهری و داریاپور (1387: 89) زاهدی در سال 1380 سه دانشگاه تهران، شهید بهشتی و علامه طباطبایی را مورد مطالعه قرار داده است.
جمعبندی و نتیجهگیری بازنگری سیستماتیک مطالعات کیفی و کمی انجام شده در مورد جایگاه زنان در علم در ایران و جهان یک اجماع عمومی را در میان پژوهشگران در خصوص موارد زیر نشان میدهد: - در طول تاریخ موقعیت و نقش زنان در علم چه در ایران و چه در غرب پایینتر از سطح موقعیت و نقش مردان قرار داشته است و این واقعیت در دوران معاصر نیز ادامه دارد.