گنجینه معارف

دعا اسلحه مؤمن

دعا کلید همه خوبی هاست و خداوند نیز این کلید را به ما داده است. اگر خداوند دعا را در زندگی ما قرار نداده بود، بسیاری از مناجات ها و انس با او از بین می رفت. مسئله دعا و آثار آن در زندگی به اندازه ای مهم است که محدث بزرگ شیعه، ثقة الاسلام کلینی در کتاب با عظمت «الکافی» نزدیک به شصت باب در زمینه دعا برنامه مطرح کرده است که لازم است به قسمتی از آن ابواب اشاره رود.

منبع : برگرفته از کتاب عرفان اسلامی، نوشته استاد حسین انصاریان تعداد بازدید : 5697     تاریخ درج : 1399/02/18    

فضیلت دعا

قُلْتُ لِأبی جَعْفَر علیه السلام: أَی الْعِبادَةِ أَفْضَلُ؟ فَقالَ: ما مِنْ شَی ءٍ أفْضَلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أنْ یسْئَلُ وَیطْلَبُ مِمّا عِنْدَهُ وَما أحَدٌ أبْغَضُ إلی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِمَّنْ یسْتَکبِرُ عَنْ عِبادَتِهِ وَلا یسْئَلُ ما عِنْدَهُ[1]. راوی می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: برترین عبادت کدام است؟فرمود: چیزی نزد خداوند افضل از این نیست که از او از آنچه نزد اوست در خواست شود و کسی نزد خداوند مبغوض تر نیست از انسانی که از عبادت حق کبر ورزد و از آنچه نزد اوست نخواهد. عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: قالَ لی: یا مَیسِرُ ادْعُ وَلا تَقُلْ إنَّ الْأمْرَ قَدْ فَرَغَ مِنْهُ إنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ مَنْزِلَةً لاتَنالُ إلّابِمَسْئَلَةٍ وَلَوْ أنَّ عَبْداً سَدَّ فاهُ وَلَمْ یسْئَلْ لَمْ یعْطَ شَیئاً فَسَلْ تُعْطَ یا مَیسِرُ إنَّهُ لَیسَ مِنْ بابٍ یقْرَعُ إلّایوشِک أنْ یفْتَحَ لِصاحِبِهِ[2].

میسر می گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود، در پیشگاه حضرت حق دعا کن و مگو کار از کار گذشته، آنچه مقدر شده همان می شود و برای دعا اثری نیست. همانا نزد خداوند عزوجل منزلت و مقامی است که به آن نتوان رسید مگر به دعا و گدایی، اگر بنده ای دهان خود را ببندد و دعا نکند چیزی نصیبش نمی شود، پس دعا کن تا به تو عنایت شود، ای میسر هیچ دری نیست که کوبیده شود مگر این که امید آن هست که به روی کوبنده باز شود.

علامه مجلسی رحمه الله در کتاب «مرآة العقول» که از شاهکارهای ارزنده مکتب عالی تشیع است، در توضیح این حدیث می فرماید: این که حضرت فرموده: مگو کار از کار گذشته، این نهی حضرت نسبت به این گفتار دو وجه دارد:یکی: این گفتار باطل است؛ زیرا ریشه در کلام یهود و بعضی از حکمای جدای از نبوت دارد، بلکه باید انسان ایمان به بداء داشته باشد و به این که خداوند سبحان هر روز در کاری است و هر چه را خواهد محو و هر چه را بخواهد ثبت می کند و قضا و قدر مانع دعا نیستند، چون تغییر در لوح محو و اثبات ممکن است، گذشته از این که خود دعا نیز از اسباب قدر و قضا است و امر به دعا نیز از همان هاست.

دیگر این که درست است که علم خداوند به هر چه تعلق گرفته همان شود، ولی این مانع از دعا نیست و این که امام علیه السلام او را از این گفتار نهی فرموده، نهی از این است که این کلام در جای خود صحیح است، ولی نباید این کلام صحیح را به باب دعا کشید و آن را مانع از دعا قرار داد که نتیجه اش سبب بی اعتقادی به دعا گردد[3] و خلاصه حاصل جواب حضرت به دو مرحله باز می گردد: اول این که: دعا به خودی خود مطلوب است، چون عبادت بزرگی است و انسان را نزد خداوند به مقام بلندی می رساند که جز به وسیله زاری و دعا، رسیدن به آن درجه بلند ممکن نیست.دوم این که: مقدرات گاهی کم و زیاد می شود و چه بسا که به خاطر شرطی از میان برود.

مثلًا در تقدیر الهی گذشته که عمر فلان کس سی سال باشد، به شرط این که صله رحم نکند و اگر کرد شصت سال مقدر شمرده و روزیش در فلان روز به یک درهم مقدر شده اگر دعا نکند، ولی اگر دعا و درخواست کند، دو درهم مقدر شده و هم چنین سایر چیزها و حاصل این که برای وجود تمام کائنات و عدم آن ها شرایط و اسبابی است و خداوند سبحان نخواسته کارها بدون اسباب و شرایط انجام گیرد و از جمله اسباب برای برخی از چیزها دعا است که اگر دعا نکند آن چیز به او داده نمی شود.

و اما علم خداوند، پس آن تابع معلوم است و علت پیدایش چیزی نیست و قضا و قدر حتمی و لازم نیستند و گرنه ثواب و عقاب و امر و نهی باطل گردند. عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: مَنْ لَمْ یسْئَلِ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ إفْتَقَرَ[4]. امام صادق علیه السلام فرمود: هر که از فضل خداوند درخواست نکند، بیچاره و فقیر گردد. سیف تمار گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که می فرمود: بر شما باد به ملازمت دعا؛ زیرا به هیچ چیز مانند آن به خداوند نزدیک نشوید و هیچ حاجت کوچکی را به خاطر کوچکی اش رها نکنید، از این که برای آن به درگاه حق دعا کنید؛ زیرا آن کس که حاجات کوچک به دست اوست، همان کس است که حاجات بزرگ به دست اوست.

عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: قالَ أمْیرُالمؤمِنینَ علیه السلام: أحَبُّ الْأعْمالِ إلی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فی الْأرْضِ ألدُّعاءُ وَأفْضَلُ الْعِبادَةِ ألْعِفافُ قالَ: وَکانَ أمیرُالْمُؤمِنینَ رَجُلًا دَعَّاءً[5].امام صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: محبوب ترین اعمال در روی زمین نزد خداوند دعا است و بهترین عبادت پرهیزکاری و پارسایی است و امیرالمؤمنین مردی بود که دعایش بسیار بود.

دعا اسلحه مؤمن

عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالُ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: ألدُّعاءُ سِلاحُ الْمُؤْمِنِ وَعَمُودُ الدّینِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالْأرْضِ[6] امام صادق علیه السلام می فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دعا سلاح مؤمن و پایه دین و روشنی آسمان ها و زمین است. قالَ: قالَ أمیرُالْمُؤمِنینَ علیه السلام: ألدُّعاءُ مَفاتیحُ النَّجاحِ وَمَقالیدُ الفَلاحِ وَخَیرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْرٍ نَقِی وَقَلْبٍ تَقِی وَفی الْمُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ وَبِالإخْلاصِ یکونُ الْخَلاصُ فَإذا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَإلی اللّهِ الْمَفْزَعُ[7].

و نیز حضرت صادق علیه السلام فرمود: امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: دعا کلیدهای نجات و گنجینه های رستگاری است و بهترین دعا آن دعایی است که از سینه پاک و دلی پرهیزکار برآید و وسیله نجات در مناجات است و خلاصی به اخلاص به دست آید و چون فزع و بی تابی سخت شود، مفزع و پناهگاه خداست.عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ألدُّعاءُ أنْفَذُ مِنَ السِّنانِ الْحَدیدِ[8]. امام صادق علیه السلام فرمود: دعا از نیزه تیز نافذتر است.

پشت در روی جهان خواهیم کرد     

قبله روی دلستان خواهیم کرد

سود ما رسوایی عشقش بس است

گرچه دین و دل زیان خواهیم کرد

خاصه عشقش را که سلطان دل است                   

موکبی از خون روان خواهیم کرد

دل اگر خون شد زعشقش باک نیست                    

کاینچنین کاری بجان خواهیم کرد

گر در اول روز خون کردیم دل                      

روز آخر جان فشان خواهیم کرد

ذره ذره در ره سودای عشق                     

پایه های نردبان خواهیم کرد

کس جواب ما نخواهد داد باز                     

گرچه بسیاری فغان خواهیم کرد[9]                 

دعا موجب دفع قضا و بلا

عَنْ حِمادِ بْنِ عُثْمانَ قالَ: سَمِعْتُهُ یقُولُ: إنَّ الدُّعاءَ یرُدُّ الْقَضاءَ ینْقُضُهُ کما ینْقَضُ السِّلْک وَقَدْ أُبْرِمَ إبْراما[10]ً.حماد بن عثمان می گوید: شنیدم فرمود: همانا دعا برگرداننده قضا است و رشته قضا را از هم واتاباند و بزند، چنانچه رشته نخ از هم باز شود، گرچه به سختی تابیده شده باشد.عَنْ عُمَرَ بْنِ یزیدَ قالَ: سَمِعْتُ أبَاالْحَسَنَ  علیه السلام یقُولُ: إنَّ الدُّعاءَ یرُدُّ ما قَدْ قُدِّرَ وَما لَمْ یقَدَّرْ، قُلْتُ وَما قَدْ قُدِّرَ عَرَفْتُهُ فَما لَمْ یقَدَّرْ قالَ: حَتّی لایکون[11]. عمر بن یزید می گوید: از امام کاظم علیه السلام شنیدم می فرمود: همانا دعا برمی گرداند آنچه را مقدر شده و آنچه را مقدر نشده، عرض کردم: مقدر شده را دانستم مقدر نشده کدام است؟ فرمود: تا این که تقدیری درباره آن نشود.

عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: إنَّ الدُّعاءَ یرُدُّ الْقَضاءَ وَقَدْ نَزَلَ مِنَ السَّماءِ وَقَدْ ابْرِمَ إبْراما[12]ً. امام صادق علیه السلام فرمود: دعا قضائیکه از آسمان نازل شده برمی گرداند، اگر چه آن قضا به سختی مبرم و محکم شده باشد.کانَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ علیهما السلام یقُولُ: ألدُّعاءُ یدْفَعُ الْبَلاءَ النَّازِلَ وَما لَمْ ینْزِل[13].حضرت رضا علیه السلام می فرماید: حضرت علی بن الحسین علیهما السلام فرمود: دعا بلایی را که نازل شده و نازل نشده دفع می کند. مصداق این روایت در قرآن مجید، قوم یونس اند که بلای الهی تا بالای سر آنان آمد ولی به راهنمایی آن عالم ربانی به بیابان رفته و سر بر خاک مذلّت نهادند و از پیشگاه خداوند در خواست رد بلا کردند و درخواست آنان اجابت شد.

دعا درمان دردها

عَنْ عَلاءِ بْنِ کامِلٍ: قالَ لی أبُوعَبْدِاللّهِ علیه السلام: عَلَیک بِالدُّعاءِ فَإنَّهُ شِفاءٌ مِنْ کلِّ داءٍ[14]. علاء بن کامل می گوید: حضرت صادق علیه السلام به من فرمود: بر تو باد به دعا که دعا درمان هر دردی است. آری، دعا درمان هر دردی است. وقتی دل به حضرت محبوب بسته شود و جان آیینه انعکاس اوصاف معشوق گردد و آدمی درِ رحمت را از هر سو به سوی خود باز ببیند و قلب بر اثر اتصال مالامال از امید گردد، روح دارای قدرت و تسلط و مالکیت شود و به هنگام هجوم دردها علی الخصوص دردهای معنوی، از محبوبش به وسیله دعا درخواست رد بلا و شفای مرض کند و محبوب هم بیماری عاشق را هر چه باشد شفا دهد.در اینجا مناسب است به سه قضیه بسیار مهم که خودم در سطر اول و دوم آن هستم اشاره کنم.

اما حکایتی که واسطه اولش هستم:دوستی داشتم عاشق دین و دلسوز مسائل الهی، دارای هفتاد سال عمر، به من گفت: وقتی که عمرم قریب به ده سال بود، گرفتار تب سوزنده سختی شدم، طب و طبیب از علاجم عاجز شد، پدرم مرا در آغوش گرفت و نزد سیدی بیدار و صاحب نفسی با حال برد و داستان رنج مرا برای او بازگفت، آن مرد سری به جانب آسمان برداشت، آن گاه روی به من کرد و گفت: ای تب سوزنده! او را رها کن. لحظه ای نگذشت که تب مرا رها کرد و تا این زمان که هفتاد سال از عمرم گذشته تب به سراغم نیامده.

اما دو داستانی که واسطه دومش هستم: فرزند مرحوم محدث قمی صاحب کتب ارزنده ای چون «سفینة البحار»، «مفاتیح الجنان» و «الکنی و الالقاب» و. . . برایم نقل کرد، پدرم دچار چشم درد شدیدی شد، اطبای عراق از علاجش عاجز شدند، روزی از مادرم خواست کتاب «الکافی» را به او بدهد، کتاب را از دست همسرش گرفت و گفت: این کتاب مایه از اهل بیت رسول اللّه علیهم السلام دارد و امکان ندارد خداوند به وسیله مالیدن این کتاب به چشم مرا از درد دیده خلاص نکند، چشم به حق دوخت و با دلی سوخته کتاب «الکافی» را بر چشم مالید، دیده او از درد و الم رهایی یافت.

دیگر این که: پدرم دچار مرض سختی شد، دارو نسبت به او از اثر افتاده بود، پس از رنج بسیار به مادرم گفت: این انگشتان من سال هاست که آثار اهل بیت علیهم السلام را می نویسد، اگر اثری الهی در این انگشتان نباشد باید آن را قطع کرد، ظرفی پاک بیاورد و مقداری آب در کنار آن بگذارد، آب و ظرف را به حضور آن مرد الهی آورد، انگشتانش را در آن ظرف گرفت و آب بر روی آن ریخت و آن آب را در حالیکه به سبب آن از خداوند طلب شفا کرده بود خورد و از بیماری برخاست.آری، تو دل بر او بند و از مقام دعا دست بر مدار که در صورت رابطه با حضرت او به وقت دچار شدن به درد، در صورتی که کلیدهای ظاهری از باز کردن قفل درد عاجز باشند، با کلید دعا دردت را شفا دهد.

دلبرا پیش وجودت همه خوبان عدمند          

سروران در ره سودای تو خاک قدمند

شهری اندر طلبت سوخته آتش عشق        

خلقی اندر هوست غرقه دریای غمند                       

خون صاحب نظران ریختی ای کعبه حسن               

قتل اینان که روا داشت که صید حرمند

گاه گاهی بگذر بر صف دل سوختگان                      

تا ثنایت بگویند و دعایی بدهند

هر خم زلف پریشان تو زندان دلی است                  

تا نگویی که اسیران کمند تو کمند

جور دشمن چه کند گر نکشد طالب دوست             

گنج و مار و گل و خار و غم و شادی بهمند

سعدیا عاشق صادق زبلا نگریزد                

سست عهدان ارادت زملامت برمند[15]                       

استجابت دعای دعا کنندگان

عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ألدُّعاءُ کهْفُ الْإجابَةِ کما أنَّ السَّحابَ کهْفُ الْمَطَرِ[16].امام صادق علیه السلام فرمود: دعا خزانه و گنجینه اجابت است. چنانچه ابر مخزن باران است.عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: ما أبْرَزَ عَبْدٌ یدَهُ إلی اللّهِ الْعَزیزِ الْجَبَّارِ إلّااسْتَحْیی اللّهُ عَزَّوَجَلَّ أنْ یرُدَّها صِفْراً حَتّی یجْعَلَ فیها مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ ما یشاءُ فَإذا دَعا أحَدُکمْ فَلا یرُدُّ یدَهُ حَتّی یمْسَحَ عَلی وَجْهِهِ وَرَأسِهِ[17]. حضرت صادق علیه السلام فرمود: هیچ بنده ای دست به درگاه خدای عزیز و جبار نگشاید، جز این که خدای عزوجل شرم کند که آن را تهی برگرداند، تا این که از فضل و رحمت خود آن دست را پر کند، پس هرگاه یکی از شما دعا کرد، دستش را برنگرداند تا آن را به سر و روی خود بکشد.

علت عدم استجابت بعضی از ادعیه

علامه مجلسی رحمه الله در شرح این حدیث می فرماید: شرم و حیا گرفتگی نفس است از کار بد، به خاطر بیم نکوهش و چون به خدای بزرگ نسبت داده شود، لازمه آن ترک باشد، یعنی خداوند آن کار را نکند.و در اینجا شبهه ای است که باید آن را دفع کنیم و آن شبهه این است که، چگونه خداوند سبحان وعده اجابت داده و خلف وعده او محال است و دروغ از خدای تعالی و حجج او ممتنع است، پس چگونه است که بسیاری از دعاها به اجابت نرسد.

جواب این شبهه را به چند وجه ممکن است بیان کرد:اول: این که وعده خداوند مشروط به مشیت است، یعنی اگر بخواهم اجابت می کنم که آیه 41 سوره انعام [18]بر آن دلالت کند.دوم: این که مقصود از اجابت، توجه و استماع دعا است، یعنی فوراً شنیده شود و مورد توجه قرار گیرد، ولی در دادن آنچه را که خواهد تأخیر کند، تا عبد باز او را بخواند و آواز عبد را خدا بشنود که خدا صدای بنده را دوست دارد. سوم: این که اجابت مشروط به مصلحت و خیر بودن برای دعا کننده است؛ زیرا خدای حکیم به دلخواه بندگان، از آنچه خیر و صلاح آن ها است دست برندارد. چهارم: لازم نیست اجابت دعا فوری باشد و ممکن است دعا مستجاب شده باشد، ولی ظهور آثار آن روی پاره ای از مصالح به مدت زیادی تأخیر افتد، چنانچه در تفسیر گفتار خدای تعالی در سوره یونس آیه 89 در حدیث آمده که میان این خطاب و میان غرق فرعون و نابودی او و همراهانش که موسی و هارون برای آن دعا کرده بودند چهل سال طول کشید[19].

عَنْ سُلَیمانِ بْنِ عَمْروٍ قالَ: سَمِعْتُ أبا عَبْدِاللّهِ علیه السلام یقُولُ: إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لا یسْتَجیبُ دُعاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ ساهٍ فَإذا دَعَوْتَ فَأقْبِلْ بِقَلْبِک ثُمَّ اسْتَیقِنْ بِالْإجابَة[20]ِ.سلیمان بن عمرو می گوید: شنیدم حضرت صادق علیه السلام فرمود: خداوند دعایی که از روی دل غافل باشد مستجاب نمی کند، پس هرگاه برای دعا به پیشگاه مقدس او روی آوردی به دل توجه کن و یقین داشته باش که قلبی که در دعا مشغول مولاست دعایش مستجاب می شود. و نیز دعا کننده لازم است دارای رقت قلب باشد، قلب با قساوت دعایش مستجاب نیست. عَنْ أبی عَبْدِاللّهِ علیه السلام قالَ: إنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ لایسْتَجیبُ دُعاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قاس[21].امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند دعایی که از روی دل سخت و با قساوت باشد مستجاب نمی کند.

پی نوشت

[1] الکافی: 2/ 466، باب فضل الدعاء، حدیث 2

[2] الکافی: 2/ 466، باب فضل الدعاء، حدیث 3

[3] مرآة العقول: 12/ 4

[4] الکافی: 2/ 467، باب فضل الدعاء، حدیث 4

[5] الکافی: 2/ 467، باب فضل الدعاء، حدیث 8؛ عدة الداعی: 39، باب الأول فی الحث علی الدعاء

[6] الکافی: 2/ 468، باب أن الدعاء سلاح المؤمن، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 7/ 38، باب 8، حدیث 8654

[7] الکافی: 2/ 468، باب أن الدعاء سلاح المؤمن، حدیث 2؛ بحار الأنوار: 90/ 341، باب 20، حدیث 12

[8] الکافی: 2/ 469، باب أن الدعاء سلاح المؤمن، حدیث 7؛ وسائل الشیعة: 7/ 38، باب 8، حدیث 8653

[9] عطار نیشابوری

[10] الکافی: 2/ 469، باب أن الدعاء سلاح المؤمن، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 7/ 36، باب 7، حدیث 8646

[11] الکافی: 2/ 469، باب أن الدعاء یرد البلاء، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 7/ 36، باب 7، حدیث 8647

[12] الکافی: 2/ 469، باب أن الدعاء یرد البلاء، حدیث 3؛ وسائل الشیعة: 7/ 36، باب 7، حدیث 8645

[13] الکافی: 2/ 469، باب أن الدعاء یرد البلاء، حدیث 5؛ وسائل الشیعة: 7/ 37، باب 7، حدیث 8650

[14] الکافی: 2/ 470، باب أن الدعاء شفاء من کل داء، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 7/ 45، باب 11، حدیث 8677

[15] سعدی شیرازی

[16] الکافی: 2/ 471، باب أن من دعا استجیب له، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 7/ 26، باب 2، حدیث 8611

[17] الکافی: 2/ 471، باب أن من دعا أستجیب له، حدیث 2؛ وسائل الشیعة: 7/ 51، باب 14، حدیث 8694؛ بحار الأنوار: 90/ 323، باب 17، حدیث 38

[18] «بَلْ إِیاهُ تَدْعُونَ فَیکشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیهِ إِن شَاءَ وَتَنْسَوْنَ مَاتُشْرِکونَ» « [قطعاً چنین نیست ] بلکه فقط خدا را می خوانید و او هم اگر بخواهد آسیب و گزندی که به سبب آن او را خوانده اید برطرف می کند و [آن زمان است که ] بت هایی که برای او شریک قرار می دهید، فراموش می کنید»

[19] الکافی: 2/ 489، باب من أبطأت علیه الإجابة، حدیث 5؛ تفسیر عیاشی: 2/ 127، حدیث 40

[20] الکافی: 2/ 473، باب الإقبال علی الدعاء، حدیث 1؛ وسائل الشیعة: 7/ 53، باب 16، حدیث 8702

[21] الکافی: 2/ 474، باب الإقبال علی الدعاء، حدیث 4؛ وسائل الشیعة: 7/ 54، باب 16، حدیث 8704

 

 

کلمات کلیدی
دعا  |  فضیلت دعا  |  دعا اسلحه مؤمن  |  اسلحه مومن  | 
لینک کوتاه :