چکیده:
سرپیچی کامران میرزا حاکم هرات از انجام تعهد اتی چون پرداخت خراج سالیانه، تهاجم به خراسان و تلاش برای تصرف سیستان، از جمله عواملی بود که محمد شاه را واداشت تا با لشکرکشی به هرات، هم کامران میرزا را تنبیه کند و هم این شهر را که وی در زمان حیات پدر تا چند قدمی فتح آن پیش رفته بود، مفتوح نماید. در این زمان از یک سو دولت روسیه تلاش می کرد تا شاه قاجار را برای حمله به هرات تحریک و تشجیع نماید و در صورت فتح آن، نفوذ خود را در آسیای میانه و افغانستان گسترش دهد. از دیگر سوی دولت انگلستان نیز برآن بود تا شاه قاجار را از لشکرکشی به هرات باز دارد و از هرات به عنوان سدی در مقابل حملات احتمالی ایران و روسیه به هندوستان استفاده کند. سرانجام در حالی که لشکرکشی محمد شاه به هرات می رفت تا منتج به فتح این شهر شود، تهدیدات مک نیل و حمله ناوگان انگلستان به جزیره خارک و جنوب ایران سبب شد تا شاه قاجار بدون نیل به مقاصد خود مجبور به ترک محاصره هرات شود. نگارنده بر آن است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی ضمن بیان علل لشکرکشی محمدشاه به هرات و نتایج حاصل از آن، به این سوال پاسخ دهد که چه عواملی سبب شد تا شاه قاجار در اعاده کردن حاکمیت ایران بر این شهر ناکام بماند؟
The ruler of Herat`s refusal to do fulfill his obligations such as paying the annual tribute، attacking Khorasan trying to occupy Sistan were among the factors that made Mohammad Shah campaign in Herat to not only punish Kamran Mirza but also conquer this city that was once about to be opened by him during his father`s life. At that time، from one side، Russia was trying to encourage the Qajar king to attack Herat and occupy it in order to extend its penetration to Central Asia and Afghanistan. Furthermore، from the other side، Britain was to prevent Mohammad Shah from campaigning in Herat and took advantage of the city as an obstacle against probable attacks of Iran and Russia to India. Finally، while the army of Mohammad Shah was going toward Herat to capture the city، the menaces of Macnille and the navy of Britain to Khark Island and the South of Iran forced the Qajar king to end the siege of Herat without fulfilling his goals. The author، through a descriptive-analytical approach، aims not only at mentioning the reasons for and results of Mohammad Shah`s campaign in Herat but also at figuring out the reasons of his defeat in returning the sovereignty of Iran to the city.
خلاصه ماشینی:
از نوشتههای برخی منابع چنین برمیآید که علاوه بر عوامل فوق؛ میتوان از اقدام یارمحمد خان در گماشتن منسوبین شاه افغان و خودش در راس کارها، (واتسن، 1340: 202) جواب منفی کامران به درخواست محمد شاه مبنی بر آمدن به تهران و سپس احضار بزرگان ایلات هزاره، جمشیدی، فیروزکوهی و تومانی به هرات به منظور اتحاد بر ضد ایران در سال 1252ﻫ/1836م، (ریاضی هروی، 1369: 27) و ارسال عرایض دوست محمد خان حاکم کابل، کهندل خان حاکم قندهار و شمس الدین خان مشتمل بر فرمانبرداری و استدعا از شاه قاجار برای آمدن به خراسان جهت تصاحب بلاد ضمیمه ایران به عنوان دیگر عوامل موثر در قشونکشی شاه قاجار اشاره کرد (هدایت،1380: 10/8199 ؛ اعتضاد السلطنه، 1370 :447 ؛ خورموجی، 1344: 26).
مکنیل سپس با رفتن به نزد محمد شاه تسخیر هرات را مسبب بروز آشفتگی در هندوستان بیان کرد و گفت: شاه قاجار میباید به سبب اتحاد دولتین انگلیس و ایران دست از محاصره هرات بردارد و راهی تهران شود یا در غیر این صورت برای مشاجره آماده گردد که محمد شاه به سخنان وی اعتنا نکرد (کاتب هزاره، 1372: 1/207 ؛ سپهر، 1337: 2/78).