گام بلند ایران در ماراتن جهانی پیشرفت

گامی بلند برای حرکت در مسیر پیشرفت

روزهایی که ایران پیش از انقلاب با وجود گذشت حدود ۴۰ و اندی سال از تاسیس اولین دانشگاه، در تولید علم و فنّاوری بسیار ضعیف است و در صنعت به جز مونتاژ و در علم به جز ترجمه هنر دیگری ندارد، و به شدت از این مسابقه جهانی عقب می ماند. به طوری که در آن زمان سهم ایران از تولید علم در دنیا تناسب چندانی با ظرفیت های دانشگاهی آن روزها نداشت و در سال ۵۷ کشوری که یک درصد از جمعیت کل دنیا را داشت، سهمش از تولید علم دنیا کمتر از یک دهم درصد بود.

انقلاب اسلامی ایران؛ گامی بلند برای حرکت در مسیر پیشرفت

تا اواسط دهه ۷۰ ایستادن در مرحله آموزش محوری به پایان رسید و رستاخیز علمی کشور در پژوهش و تولید علم آغاز شد. پیشرفت های علمی و دستیابی به برخی از فناوری های نوین در سال های اخیر، حیرت جهانیان را برانگیخت تا حدی که غربی ها برای سدکردن راه پیشرفت های علمی ایران، سنگی جز تحریم و تشدید فشارها بر ایران و ترور دانشمندان پیدا نکردند. از این رو برای درک واقعیت ها و دستاوردهای ارزشمند جمهوری اسلامی در حوزه علمی و فناوری، لازم است مروری بر وضعیت علمی ایران از قبل انقلاب تا امروز داشته باشیم.

دویدن در مارتن جهانی پیشرفت با نرخ رشدی ۱۱ برابرمتوسط جهانی

بر اساس گزارشی که توسط وب سایت بین المللی «Web of Science» منتشر شد: «ایران با نرخ رشد علمی ۱۰.۴ درصدی در سال ۲۰۱۹، در میان ۲۵ کشور برتر جهان در رتبه دوم قرار دارد.» همچنین بـه گـزارش دو پایـگاه معتبـر علمـی New Scientist و Metrix Science، جمهـوری اسلامی ایـران بـا نرخ رشـد ۱۱ برابـر متوسـط جهانی، رتبـه نخسـت رشـد علمی را در بیـن سالهای ۱۹۸۰-۲۰۰۹ دارا بـوده اسـت. این آمارها نشان می دهد ایران سریع تر از هر کشور دیگری در دنیا در مسیر پیشرفت علم و فناوری حرکت می کند. به طوری که سهم ایران از تولید علم دنیا در سال ۱۹۹۸ از ۰.۰۷ درصد، به ۲ درصد در سال ۲۰۲۰ می رسد. یعنی سهم ایران از تولید علم دنیا نسبت به جمعیت کشور بیش از دو برابر شده است.

بر اساس گزارشی که نشریه «نیوساینتیست» در سال ۲۰۱۰ منتشر کرده است، رشد علم در کشور ایران، ۱۱ برابر سریع تر از میانگین جهانی است. یعنی ایران سریع تر از هر کشور دیگری در دنیا در مسیر پیشرفت علم و فناوری حرکت می کند.

ارتقای علمی ۳۶ پله ای ایران در۲۴ سال اخیر

بر اسـاس نتایجی که پایگاه اسـتنادی «SCImago» منتشر کرده است تعـداد مـدارک علمـی ثبت شـده از جمهـوری اسلامی ایـران در سـال ۱۹۹۶ میلادی با ۸۵۰ مـورد در رتبه ۵۴ جهان قرار داشته و در سـال ۲۰۲۰، تعـداد مـدارک و مسـتندات علمی کشـور به ۷۴۴۴۰ مورد افزایش یافته اسـت که نسـبت به سـال ۱۹۹۶، رشـد ۸۶/۵۷ برابری را نشـان می دهد و در این سـال، جایگاه ایران در دنیا، به رتبه ۱۶ ارتقاء پیدا کرده اسـت.

روند افزایشی تعداد مقالات داغ و پر استناد ایران در ISI

یکی از معیارهای سنجش کیفت مقالات دنیا، شاخصی است که پایگاه اطلاعات علمی «Clarivate Analytics» یا همان ISI تنظیم کرده است. در سال ۲۰۰۷، براساس این شاخص، ۵۶ مقاله از تمام مقالات برتر جهان متعلق به ایران بوده است، اما در سال ۲۰۱۹، این عدد به ۴۷۳ مقاله رسیده است؛ یعنی تقریباً هشت برابر شده است. همچنین رتبۀ ما در این زمینه، از ۳۸ در سال ۲۰۱۱، به ۱۷ در سال ۲۰۱۹ رسیده است، که نشان دهندۀ رشد کیفی مقالات ما در فهرست مقالات پراستناد دنیاست.

نمونه هایی از پیشرفت های علمی ایران

قبل از انقلاب به غیر از برخی صنایع دستی و سنتی هیچ فناوری بومی در کشور وجود نداشت و تکنسین های ما تنها نقش اپراتور تجهیزات خارجی را ایفا می کردند در حالیکه تمامی پیشرفت های فناوری بومی مربوط به بعد از انقلاب است.در سال های اخیر شاهد دستاورد های متعدد علمی و فناوری در علوم و رشته هایی مانند هسته ای، نانو، بیوتکنولوژی، موشکی، سلول های بنیادین، هوافضا، دارو های نوترکیب و پزشکی بوده ایم که ثابت می کند در صورت اتکا به ظرفیت های داخلی و مدیریت مناسب آنها، دسترسی به قله های علم و فناوری امکان پذیر است.

علوم داروسازی؛ ارتقا از رتبه ۴۸ جهان به رتبه ۸

علوم ریاضی؛ ارتقا از رتبه ۴۸ جهان به رتبه ۱۲

پیشتازی ایران در دیپلماسی علمی جهان

بررسی ها و تحلیل های علمی استخراج شده از پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس نشان داد که میزان مشارکت علمی محققان ایرانی به جهان از ۲۲.۲۴ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۳۵.۶ درصد در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. و سه گروه مهندسی، شیمی و علم مواد از مهمترین حوزه های تحقیقاتی کشور در ۵ سال گذشته بوده اند. همچنین براساس مقررات بین المللی اسکوپوس مهم ترین حوزه های تحقیقاتی ایران در تولید علم در سال ۲۰۲۱ به ترتیب پزشکی، مهندسی و علم مواد بوده اند.

سهم قابل توجه ایران از دانشگاه های برتر جهان

نشریه تایمز در جدیدترین گزارش خود که در سال ۲۰۲۱ را منتشر شده است و ۴۷ دانشگاه ایرانی را در میان برترین دانشگاهای جهان فهرست کرده است که نسبت به سال گذشته ۷ دانشگاه افزایش داشته است.

رشد چشمگیر سوادآموزی

امام راحل با شناخت و علم کامل نسبت به آینده نظام مقدس جمهوی اسلامی، در سال ۱۳۵۸ فرمان تشکیل نهضت سوادآموزی را صادر کردند تا جامعه اسلامی از افراد باسواد و آگاه برخوردار شود.

یکی از مسائل بسیار فاجعه بار و سیاه در دوره رژیم پهلوی، وضعیت حوزه سوادآموزی در ایران بود چراکه در این دوره، بخش زیادی از ملت ایران بی سواد بودند.

با توجه به اینکه سوادآموزی از ارکان و پایه های مستحکم پیشرفت هر ملت و جامعه ای است لذا در گزارشی به بررسی و مقایسه وضعیت سطح سواد عمومی مردم ایران در قبل و بعد از انقلاب پرداخته ایم.

سطح بی سوادی مردم ایران در دوره قبل از انقلاب اسلامی به حدی بود که امام خمینی (ره) در 7 دی 1358 طی پیامی جهت «مبارزه عمومی با بی سوادی» فرمودند: «از جمله حوایج اولیه برای هر ملت که در ردیف بهداشت و مسکن بلکه مهم تر از آنهاست، آموزش برای همگان است؛ مع الأسف کشور ما وارث ملتی است که از این نعمت بزرگ در رژیم سابق محروم و اکثر افراد کشور ما از نوشتن و خواندن برخوردار نیستند، چه رسد به آموزش عالی. مایه بسی خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می کند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد.»

شاید این تیتر روزنامه اطلاعات، وضعیت بحرانی و فاجعه بارِ بی سوادی در دوران پهلوی را بهتر به نمایش بگذارد! نخست وزیر وقت در سمیناری اذعان می کند که تعداد بی سوادها وحشتناک است!

ازاین رو بود که عقب ماندگی رژیم پهلوی در حوزه سواد، مورد اذعان سفیر وقت انگلیس هم قرار گرفت. "آنتونی پارسونز" با ابراز تأسف اعلام می کند: «سیستم آموزش عمومیِ در حال تکوین، از تقاضای روزافزون جامعه بسیار عقب مانده بود.»، این عقب ماندگی به ویژه میان روستاییان و نیز زن ها بیشتر خود را نشان می داد و ثابت می کرد طرح های رژیم پهلوی در این حوزه چیزی جز شکست به ارمغان نداشته است.

آمار بی سوادان در سال 1355 به این صورت بوده است که نزدیک به 41.1 درصد از آقایان و 64.5 درصد از بانوان ایرانی در این سال بی سواد بوده اند که این آمار بعد از انقلاب و در سال 1395 به این صورت بوده است که 9 درصد از آقایان و 15.8 درصد از بانوان ایرانی بی سواد هستند که نشان دهنده کاهش بسیار زیاد آمار بی سوادان بعد از انقلاب بوده است.

در سال 1395 استان های سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان غربی بیشترین آمار بی سوادی و استان های تهران، البرز و سمنان کمترین آمار بی سوادی را داشته اند.

میزان با سوادی جمعیت ایران از سال 1335 تا سال 1395 به این صورت بوده است که آمار با سوادی در سال 1335 در آقایان 22.4، در بانوان 8 درصد و در مجموع آقایان و بانوان 15.1 درصد است. آمار باسوادی در سال 1355 در آقایان 58.9 درصد، در بانوان 35.5 درصد و در مجموع آقایان و بانوان 47.5 درصد بوده است. آمار باسوادی بعد از انقلاب و در سال 1395 در آقایان 91 درصد، در بانوان 84.2 درصد و در مجموع آقایان و بانوان بیش از 87.6 درصد بوده است.

در سال ۱۳۵۷؛ نرخ افراد با سواد کشور، ۳۶ درصد بود در حالی که میانگین نرخ سوادآموزی کل جهان، ۶۹ درصد بود.

در سال ۲۰۱۶ نرخ سواد افراد جهان به طور میانکین، به ۸۲.۲ رسید در حالی که با تلاش های صورت گرفته در نظام تعلیم و تربیت و نهضت سوادآموزی، نرخ باسوادی در کشور به ۸۶ درصد رسید و این نتیجه نگاه روشن امام راحل در تشکیل نهضت سوادآموزی و فداکاری فرهنگیان است.

فاصله سوادآموزی زنان و مردان را بر اساس آمار سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۹۵، در حدود ۶ درصد است.

با هدف اشاعه فرهنگ سوادآموزی و استفاده از ظرفیت و توان تمامی ارگان های جامعه، ۳۶ توافق نامه با دستگاه ها و بخش های مختلف منعقد شده، ۵۲۷ جلسه شورای پشتیبانی در استان ها به ریاست استانداران و ۸ هزار و ۳۴۲ جلسه به ریاست فرمانداران شهرستان های کشور تشکیل شده است.

امروز هر مدرسه باید به یک مرکز مهم نهضت سوادآموزی تبدیل شود تا فراگیری سوادآموزی در جامعه افزایش یابد. امروز مردم و سازمان های مردم نهاد موظفند تا با احساس مسئولیت نسبت به جامعه، ضمن شناسایی افراد بی سواد، زمینه حضور آنان را در کلاس های درس فراهم نمایند تا همگان از نعمت سواد برخوردار شوند.